نگاهی به اِشکال های گفتاری و نوشتاری امروز - وبلاگ اسبیکو

به گزارش وبلاگ اسبیکو، خبرنگاران/قزوین درباره درست خواندن و گفتن و نوشتن، تا به امروز بسیار گفته اند و نوشته اند و شنیده ایم و خوانده ایم؛ ولی کافی نیست. پاسداشت زبان فارسی و برطرف کردن اشکال ها، نمی تواند به چندنوشته، برنامه، کتاب و جزوه منحصر باشد؛ بدین منظور بر آن شدیم تا برخی اشکال های رایج امروزی را که در گفتار و نوشتار مردم، فراوان دیده و شنیده می شود، یادآوری و اصلاح کنیم.

دکتر هادی انصاری، تحصیلکرده دکترای زبان و ادبیات فارسی، در مقاله خود با عنوان درست بنویسیم و درست بخوانیم که آن را در اختیار وبلاگ اسبیکو قرار داده است، می نویسد: درباره درست خواندن و گفتن و نوشتن، تا به امروز بسیار گفته اند و نوشته اند و شنیده ایم و خوانده ایم؛ ولی کافی نیست. پاسداشت زبان فارسی و برطرف کردن اشکال ها، نمی تواند به چندنوشته، برنامه، کتاب و جزوه منحصر باشد و اگر هر روز هم یادآوری شود، تکراری نخواهد بود و تأثیرخود را خواهد گذاشت.

حرف (ف)

فاکتور / فاکتور

فاکتور واژه فرانسوی است و با یک املا، دو معنا دارد: 1- فاکتور (facteur) یعنی عامل؛ بیشتر در بین درس خواندگان علم ریاضی و شیمی کاربرد دارد. مثال: این مورد یکی از فاکتورهای لازم است. یا؛ از فاکتورهای فلان کار می توان به این نکته ها اشاره کرد. 2- فاکتور (facture) یعنی ورقه ای که فروشنده روی آن، بهای کالاها را می نویسد و به خریدار می دهد، صورتحساب. در تلفّظ مانند همند ولی معنایشان فرق دارد.

فِراق / فَراغ

فِراق به کسر (ق) و با حرف (ق) مصدر باب مُفاعله، فِعال است. یعنی دوری و جدایی ازهم، دورافتادن، جدا شدن و جدایی. فَراغ به فتح (ف) و با حرف (غ) به معنی فَراغت و آسایش و آسودگی است و از نظر املا و تلفظ، با فِراق کاملاً تفاوت دارد. در سال های اخیر در اغلب اطّلاعیه های ختم و دیگر نوشته ها، به اشتباه می نویسند: چهلمین روز فراغ، یا؛ سالگرد فراغ. به یقین اگر نویسنده، معنی عبارت خود را بداند، هرگز چنین نمی نویسد! با این که در این گونه نوشته ها، (فِراق) درست است؛ نه (فَراغ)، در زبان فارسی بهتر است به جای (فِراق) از (در گذشت) یا (روز درگذشت) استفاده کرد: چهلمین روزِ درگذشت؛ سالگردِ درگذشت؛ سومین روزِ درگذشت.

فُرغون / فُرقون

املای این واژه با (غ) است؛ فُرغون. یعنی صندوق فلزی یا جوپی مجهّز به یک چرخ و دومیله بلند که برای حمل اشیا، به ویژه مصالح ساختمانی به کارمی رود. اصل این واژه روسی است و نوشتن آن به صورت فرقون نادرست است.

فرمانبُردار / فرمانبَردار

فرمانبُردار از (فرمان + بُردار) تشکیل شده است. (بُردار) نامی است که از فعل (بُرد) ساخته شده و (بُرد) بن ماضی از (بُردن) است. فرمانبُردار صفت مرکّب است یعنی کسی که فرمان و امر و دستور را می بَرَد؛ مُطیع. به شکل مصدر (فرمانبُرداری کردن) هم به کارمی رود. فرمانبَردار از (فرمان + بَردار) تشکیل شده؛ (بَردار) بن مضارع از (برداشتن) است. این واژه هم صفت فاعلی است. به معنی کسی که فرمان را برمی دارد؛ بردارنده فرمان. با این توضیح فرمانبُردار است که معنی مطیع و اطاعت کننده دارد؛ نه فرمانبَردار.

فروش برای عموم آزاد است!

دیده بودیم که برروی شیشه مغازه یا فروشگاه و مکان های دیگر می نوشتند: خرید برای عُموم آزاد است. یعنی خرید از این مغازه یا فروشگاه منحصر به قشرخاصی نیست. به عبارت دیگر، عُموم مردم یا همه، از این فروشگاه می توانند خرید کنند. ولی دیدن این اطلاعیه کمی تعجّب آوراست:(فروش برای عموم آزاد است) این جمله یعنی این که عموم مردم یا همه، می توانند بیایند و در این فروشگاه اجناس خود را به فروش برسانند. در صورتی که منظور نویسنده، همان خرید کردن مردم بوده، نه فروش! در واقع باید می نوشت: خرید برای عموم آزاد است. (این که یک هموطن، عُموم را عَموم خوانده بود، بمانَد!)

فروگذار کردن / فروگذاری کردن

فروگذارکردن یا فروگذاشتن به معنی ازدست نهادن، رهاکردن، دریغ کردن و صرف نظرکردن است. فروگذار نام مصدر است از فروگذاشتن؛ و نیازی به (ی) ندارد. بیشتر به معنای دریغ به کار می رود. فروگذار کردن یعنی دریغ کردن (نه فروگذاری کردن). مانند: او از هیچ کمکی فروگذارنکرد؛ یعنی دریغ نکرد. یا شما می توانستید، ولی فروگذارکردید؛ یعنی دریغ کردید.

فِطرت / فَترَت

املا و اِعراب (حرکت) این دو واژه باهم فرق دارد. فِطرت به کسر (ف) و با حرف (ط) یعنی خصوصیت هرموجود از زمان تولّد، سرشت و طبیعت. فَترَت به فتح (ف) و با حرف (ت) یعنی فاصله میان ظهور دو پیامبر، دو پادشاه، دو شخص؛ یا فاصله بین دو دوره رکود و سُستی و بی حاصلی میان دو دوره فعّالیّت. مثال: این، یک دوره فَترَت حساب می شود. (یعنی دوره ای است که بین دوره پیشین و پسین، فاصله افتاده است.) یا فطرتِ او از پلیدی و دروغ، دور است. (یعنی سرشت و ذاتش از...)

فَعلَه / فَحله

فَعلَه به فتح (ف) و با حرف (ع) جمع مکسّر (فاعل) است. فَعلَه در فارسی به معنی کارگر یا کارگران است که کار غیرفنّی بنّایی انجام می دهند. گاهی فَحله گفته و خوانده می شود که نادرست است.

فلاسک / فلاکس

واژه فلاسک (flask) یا (flasket) واژه غربی است. به معنی قُمقُمه و دَبّه مخصوص و بطری کوچک. وسیله ای است برای نگهداری مایعات آب، چای. گاهی آن را به صورت فلاکس می گویند و می نویسند که نادرست است و فلاسک درست است.

فولادِآبداده / فولادِآدبدیده

آبداده، صفت فولاد و آهن است؛ یا شمشیر فولادی و شمشیر آهنی. آبداده به این معنی است که ابتدا فولاد و آهن را درآتش ِتفته (داغ) می گذارند، سپس، به آب می زنند تا مقاوم تر و محکم تر شود و زنگ نزند. شمشیر یا آهن آبداده یعنی این که محکم است و زنگ نمی زند. درصورتی که آبدیده، یعنی تَر شده با آب، تباه و فاسد. اصولاً هر فلزی مانند آهن و فولاد اگر در معرض تماس با آب باشد، زنگ می زند،آسیب می بیند و فاسد می شود. گاهی فولاد آبداده، مُشبّه بهِ یک تشبیه می شود: او فولاد آبداده است، یعنی او همچون فولاد، بسیار محکم و پُرطاقت است و این معنا از آبداده برمی آید؛ نه از آبدیده.