ترجمه صرفا معنی کلمات نیست بلکه انتقال حس نویسنده هم مهم است، از سطربه سطر ترجمه کتاب های کودک و نوجوان لذت برده ام - وبلاگ اسبیکو

به گزارش وبلاگ اسبیکو، به گزارش خبرنگار خبرنگاران (ایبنا)؛ خاطرات یک گاو عنوان اثر برناردو آچاگا، نویسنده اسپانیایی است که علیرضا شفیعی نسب آن را ترجمه نموده و در انتشارات آفرینگان به چاپ رسیده است. این کتاب زندگی نامه نویسی گاوی است که در دل جنگ داخلی اسپانیا به جهان آمده است. مو که همه عمر خود را گاو بوده، روزی صدای ندای درونی اش را می شنود که به او می گوید خواب و راحتی دیگر بس است و وقتش رسیده که در زندگی اش تحولی ایجاد کند. مو هم که گاو خیلی خاصی است، عزمش را جزم می نماید تا به سرنوشتی که در انتظار گاوهاست تن ندهد. برای همین هم، حالا سر پیری آغاز به نوشتن خاطراتش می نماید و از ماجراها و سختی هایی می گوید که به جان خریده تا مثل گاوهای دیگر نباشد؛ چون شنیده که هیچ موجودی در این جهان احمق تر از گاوی احمق نیست..

علیرضا شفیعی نسب (زاده 1369، دزفول) مترجم و ویراستار ادبی است که عمدتا در حوزه ادبیات اسپانیا، ایالات متحده و آمریکای لاتین کار می نماید. او دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران است و از زبان های انگلیسی و اسپانیایی ترجمه می نماید. با او درباره ترجمه کتاب خاطرات یک گاو صحبت نموده ایم و از مهارت های یک مترجم را پرسیده ایم که در ادامه می خوانید:

چرا خاطرات یک گاو را برای ترجمه انتخاب کردید؟

چندین سال پیش یک کتاب از مجموعه اِور گرددین پروجاکشن را خواندم. در این مجموعه موضوعات مهم را به صورت مختصر و مفید شرح می دهند. یک جلد از این مجموعه درباره ادبیات اسپانیا بود. در آن کتاب خواندم که یک نویسنده اسپانیایی اهل باسک به نام برناردو آچاگا هست که یکی از برترین نویسنده های 30 سال اخیر اسپانیاست. در آن کتاب، مهم ترین اثر آچاگا به نام دوست داشتم هر شب به پیاده روی برم معرفی شده بود. این کتاب به 25 زبان زنده جهان ترجمه شده است. کتاب دوست داشتم هر شب به پیاده روی برم را خواندم و خیلی لذت بردم؛ چراکه در این کتاب حالت نوآورانه ای وجود داشت. در کتاب دوست داشتم هر شب به پیاده روی برم هم حالت قصه گویی کلاسیک بود و هم از تکنیک های مدرن و پُست مدرن استفاده شده بود. این کتاب را چند سال پیش ترجمه کردم. فضای این کتاب در روستایی بود و حالت رئالیستم جادویی داشت: فضایی مانند کتاب صد سال تنهایی. همین موضوع باعث شد به سبک نگارش این نویسنده علاقه مند شوم و به سراغ بقیه کتاب های او بروم. برناردو آچاگا بیشتر کتاب های بزرگسال می نویسد؛ اما چند کتاب کودک و نوجوان هم نوشته بود که یکی از معروف ترین آنها خاطرات یک گاو بود. خاطرات یک گاو به بیش از 11 یا 12 زبان زنده جهان ترجمه شده است.

خاطرات یک گاو زبان طنز بامزه و زاویه دید جدیدی دارد. در بیشتر کتاب های کودک و نوجوان آمریکایی، شخصیت اصلی داستان بر همه مسائلش غلبه می نماید؛ ولی یک ویژگی خیلی جالب کتاب خاطرات یک گاو این است که با اینکه راوی داستان یک گاو است و می توانیم بگوییم از اساس خیالی است اما چهره خیلی واقعی تری را از زندگی نشان می دهد؛ چون وقتی با راوی داستان که یک گاو است همراه می شویم، می بینیم خیلی از اتفاقات داستان دستِ خودش نیست: برخلاف دیگر داستان های رده سنی نوجوانان! خیلی از اتفاقات رخ می دهند و از کنترل خارج اند. البته داستان در خصوص این است که گاو می خواهد آن قسمت هایی را که تحت کنترلش است تغییر دهد؛ ولی خب این وجه زندگی را نشان می دهد که همه چیز دست ما نیست. به جز این ویژگی، زبان طنز بامزه و مجذوب نماینده کتاب هم باعث شده است وقتی کتاب را می خوانیم، نتوانیم آن را زمین بگذاریم و دوست داریم به خواندنش ادامه دهیم.

خواندن داستان آن هم از زاویه دید یک گاو چه تأثیری بر بچه ها و نوجوانان دارد؟

برخی از موضوعات مانند احترام به محیط زیست یا حیوانات شاید حالت کلیشه ای پیدا نموده و در خیلی از کتاب های داستان و ناداستان تکرار شده اند؛ اما ویژگی جالب این کتاب این است که زمانی که با راوی همراه می شویم و از زاویه دید خود او که یک گاو است مسائل و ماجراها را می بینیم، برای بچه ها یا حتی بزرگسالان خیلی تأثیرگذارتر است نسبت به اینکه صرفا از زبان خودمان بگوییم باید با حیوانات مهربان باشیم. وقتی از زاویه دید یک حیوان به تخریب طبیعت و قطع درختان نگاه کنیم، می بینیم که چه اتفاقی برای آنها رخ می دهد. به عقیده من، این زاویه دید باعث شده است وجه آموزشی کتاب بیشتر گردد. بچه ها در این کتاب علاوه بر این که داستانی را می خوانند با موضوعاتی مانند احترام به محیط زیست و حیوانات هم آشنا می شوند.

کتاب های زبان مبدا ممکن است به زبان های مختلفی مثل طنز یا جدی نوشته شده باشند؛ یک مترجم باید چگونه این حس نویسنده اصلی کتاب را منتقل کند؟

در ترجمه کتاب یک بحث، مسئله محتواست؛ یعنی معنی هر جمله چه می گردد ولی به جز آن، اثر روح و سیاقی هم دارد که مترجم باید این را هم به زبان مقصد منتقل کند. متأسفانه امروزه به این موضوع توجه زیادی نمی گردد. در کتاب های کودک، برخی از مترجمان تفاوت سطح را درنظر نمی گیرند یا با یک دید تک بُعدی کتاب را ترجمه می نمایند. صرفا اگر ترجمه به زبان ساده باشد، کفایت می نماید؛ چون تصور آنها این است که کتاب کودک و نوجوان است و باید ساده نوشته گردد. البته ناگفته نماند که ترجمه به زبان ساده بهتر از ترجمه به زبان خُشک و یکنواخت است؛ ولی به عقیده من ترجمه به زبان ساده درست نیست؛ چراکه مترجم باید چنین درکی را از زبان مبدا داشته باشد و بداند خواندن تک تک کلمات چه حسی را در خواننده ایجاد می نماید. ممکن است یک کلمه چندین معنی داشته باشد؛ اما مترجم باید بداند که کدام کلمه را انتخاب کند تا بتواند حس نویسنده را انتقال دهد. صرفا ترجمه معنی کلمات مهم نیست؛ بلکه انتقال حس نویسنده هم اهمیت دارد.

در کتاب خاطرات یک گاو شخصیتی به نام سَرخر هست که همان ندای درونی گاو داستان است. اگر بخواهیم با همان زاویه دید تَک بعدی ترجمه کنیم، صبحت های این شخصیت در لابه لای صحبت های گاو یا دیگر شخصیت های داستان گم می گردد. بنابراین مترجم باید در لحن و حس شخصیت های داستان تفاوت قائل گردد. به نظر من، مترجمی که بتواند کلمات و جملات را با همان حس و روحش در داستان انتخاب و منتقل کند، مترجم خوبی است. این مسئله به خصوص در کتاب های کودک خیلی مهم است؛ چون زبان قالب در این نوع کتاب ها با زبان معمول ما بزرگسالان فرق دارد. یکی از مهم ترین ویژگی های مترجم کتاب های کودک و نوجوان این است که بتواند خودش را در قالب های مختلف (کودک، نوجوان و هر شخصیتی) جا بزند و صحبت کند.

خلاقیت مترجم چه تأثیری در ترجمه دارد؟

خلاقیت مترجم در ترجمه از جنبه های مختلفی نقش بسیار مهمی دارد. یکی از این موارد همان است که پیشتر هم درباره آن صحبت کردم و آن هم این است که مترجم بتواند خودش را جای شخصیت های مختلف بگذارد. برای مثال نحوه صحبت کردن یک بچه قُلدر با یک بچه لوس فرق دارد و مترجم باید این تفاوت را قائل گردد. یکی دیگر از خلاقیت های مهم در کتاب های کودک و نوجوان این است که معمولا بازی های زبانی، شوخی و طنز در این آثار بیشتر است. در کتاب های بزرگسال هم ژانر طنز داریم؛ اما عموما به این صورت نیست. در ترجمه چون فرهنگ ها و ساختارها با هم متفاوت اند گاهی اوقات انتقال برخی از مفاهیم سخت است. حتی در برخی از مواقع شاید امکان برگردان به زبان مقصد نباشد. گاهی اوقات ممکن است یک جمله کوتاه یا شوخی، یک روز یا حتی چندین روز وقت مترجم را برای چگونگی بیان به زبان مقصد بگیرد؛ در چنین مواردی خلاقیت مترجم است که می تواند یاری کند.

شما به عنوان مترجم هم در زمینه بزرگسال و هم در حوزه کودک و نوجوان فعالیت دارید. آیا ترجمه کتاب های بزرگسال سخت تر است یا کتاب های کودک و نوجوان؟

من تعداد زیادی کتاب ترجمه نموده ام؛ اما عمدتا کتاب های بزرگسال بوده و تنها دو کتاب را به زبان کودک و نوجوان ترجمه نموده ام. در ترجمه این دو کتاب کودک و نوجوان به قدری از لحظه به لحظه و سطربه سطر ترجمه لذت بردم که نمی توانم از مسائل و مصائب ترجمه بگویم. تنها یک نکته در ترجمه کتاب های کودک و نوجوان وجود دارد که شاید کار را سخت کند و آن، این است که باید کتاب های بچه ها را بعد از ترجمه بارها بلند بلند برای خودمان بخوانیم و بازنویسی کنیم؛ زیرا با یک بار یا دو بار خواندن متن، به زبان طبیعی و دلخواه نمی رسیم. البته این کار زمان بر است؛ ولی ارزشش را دارد. من کمتر از کلمه افتخار استفاده می کنم؛ اما واقعا به ترجمه دو کتاب کودک و نوجوانم افتخار می کنم.

یکی از مسائل در عرصه ترجمه، ترجمه موازی است؛ راه حل شما چیست؟

به عقیده من تنها راه حل برای حل این مسئله بحث حق انتشار است که با جدیت بیشتری باب گردد. زمانی می توانیم برای حل مسئله ترجمه موازی نتیجه بگیریم که وقتی یک ناشر حق انتشار را خرید، بقیه نتوانند آن را بگیرند. متأسفانه خواننده در خرید اثر به چیزهای دیگری توجه می نماید. اگر یک نشری حق انتشار کتابی را خریده باشد، باز هم نشرهای دیگر به سراغ آن می روند و حق انتشار را می خرند. بنابراین بهتر است مسئله حق انتشار با جدیت بیشتری دنبال گردد.