نقش تغذیه در هفت سال اول
به گزارش وبلاگ اسبیکو، تغذیه و تربیت در بچه ها زیر هفت سال (3)
بچه ها و نوجوانان که در حال رشد هستند با دریافت غذاهای مناسب و کافی رشدشان تأمین می شود، سلامت پوست و مو و تمام اعضای بدن به نوع، مقدار مواد غذایی و ترکیب آن ها ارتباط دارد. هر جا که یک عامل موردنیاز به انسان نرسد، همان جا در همان کاری که باید به وسیله همان ماده غذایی در بدن انجام شود اختلال ایجاد خواهد شد.
- فراهم کردن شرایط بازی برای کودک
- حفظ مقام سیادت کودک
- تهیه غذای باکیفیت و متناسب برای فرزند
در یادداشتی با عنوان زنده باد بازی! و پادشاهان کوچک! به بررسی وظیفه اول و دوم از وظایف سه گانه فوق پرداختیم و در یادداشت قبل با عنوان چرایی بی اشتهایی بچه ها، بررسی وظیفه سوم را آغاز کردیم و در این یادداشت به ادامه مباحث خواهیم پرداخت.
نقش غذا در سلامت
کافی است اندکی دراین باره اندیشه کنیم که کاربرد غذا در بدن چیست؟ می دانیم که بدن انسان از میلیون ها سلول ساخته شده و خود این سلول ها از موادی ساخته شده که به وسیله غذا به بدن انسان رسیده است. هرروز نیز تعداد زیادی از سلول های بدن فرسوده می شوند و از بین می فرایند و لازم است بجای آن ها سلول های تازه ساخته و جایگزین گردد، طبعاً برای این تتازه ساختمان، غذا موردنیاز است.بچه ها و نوجوانان که در حال رشد هستند با دریافت غذاهای مناسب و کافی رشدشان تأمین می گردد، سلامت پوست و مو و تمام اعضای بدن به نوع، مقدار مواد غذایی و ترکیب آن ها ارتباط دارد. هر جا که یک عامل موردنیاز به انسان نرسد، همان جا در همان کاری که باید به وسیله همان ماده غذایی در بدن انجام گردد اختلال ایجاد خواهد شد. ساختن آنتی کور که به عنوان یک وسیله مهم دفاعی بدن در برابر عوامل بیماری زا شناخته می گردد با استفاده از پروتئین موجود در غذا میسر است. تنظیم درجه حرارت بدن، تأمین انرژی لازم برای فعالیت های مختلف بدنی و حتی فکری و به طورکلی تأمین سلامت بدنی و روانی نزد انسان به غذا و به نوع عوامل غذایی وابسته است و طبیعی است نرسیدن مقدار کافی غذا یا اجزای غذایی به تناسب نیازی که بدن به آن ها دارد، موجب اختلال در کار بدن و بیماری خواهد شد. فراموش نکنیم که وقتی کسی می میرد آخرین مسئله ای که سبب مرگ شده به عنوان دلیل مرگ ثبت می گردد؛ اما راجع بااینکه مثلاً کمبودهای تغذیه ای بدن وی را ناتوان کرده و او را در شرایطی قرار داده که به واسطه یک عامل بیماری زای نه چندان مهم از بین رفته، چیزی گفته نمی گردد. نباید ازنظر دور داشت که تغذیه مناسب به معنای استفاده از غذاهای پرهزینه و پرزرق وبرق نیست، حتی با هزینه کم هم می توان از غذاهای سالم بهره مند شد. درحالی که بسیارند کسانی که با صرف هزینه زیاد غذای نامناسب دریافت می کنند.
هر یک از این مواد اگر به مقدار کافی به بدن نرسد یا در مواردی بیشتر از حد نیاز به بدن برسد موجب مسائلی برای بدن می گردد. اگر مدت محرومیت بدن از عوامل غذایی طولانی باشد یا کمبود آن ها شدید باشد، آثار بدِ این کمبودها شدیدتر خواهد بود. همچنین در مراحلی از زندگی که رشد بدن سریع است مثلاً در 2 سال اول زندگی، کمبودهای غذایی آثار ناگوار و جبران ناپذیری بجای می گذارد؛ زیرا چنان که می دانیم رشد جسمی کودک در این 2 سال بسیار مهم و سریع است، به طوری که فقط 5 ماه پس از تولد وزن کودک به 2 برابر وزن هنگام تولد می رسد و 7 ماه بعد یعنی در خاتمه یک سالگی وزن طفل به 3 برابر وزن هنگام تولد می رسد و 12 ماه بعدازاین زمان یعنی در خاتمه سال دوم زندگی وزن کودک معادل 4 برابر وزن هنگام تولد خواهد شد. بعدازاین، تاریخ آهنگ رشد به این سرعت نیست اما مجدداً در دوران بلوغ، رشد، آهنگ سریعی پیدا می نماید؛ لذا اگر درزمانی که رشد بسیار سریع است، مواد غذایی لازم به بدن نرسد، مسائلِ ناشی از این کمبود، در سنین بعدی قابل جبران نیست.
یک نکته جالب دیگر در مورد رشد مغزی است، می دانیم مغز کودک در 2 سال اول زندگی به حداکثر رشد خود می رسد، واضح است کمبود آن دسته از عوامل غذایی که برای رشد مغز لازم است (بخصوص کمبود پروتئینها) سبب می گردد که در رشد مغز اختلال ایجاد گردد و چون پس از 2 سالگی چنین فرصتی برای تکامل و رشد سریع مغز وجود ندارد، لذا تأمین مواد غذایی لازم نمی تواند به طور کامل سبب جبران اِشکال در رشد مغز گردد. مثال های متعددی وجود دارد که بتواند رابطه میان تغذیه و رشد و سلامت را نشان دهد. معمولاً بچه ها در این سن و سال عادت های غذایی خود را از اطرافیان خویش تقلید می کنند؛ بنابراین، رعایت عادت های درست از سوی اعضای خانواده، از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.[1]
برای ایجاد نشاط و سرور، مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیادی از قند میوه، غلات و سبزی ها به همراه مایعات توصیه می گردد. عادت های مناسب غذایی از اولین روزهای دوران کودکی در رفتار آدمی شکل می گیرد. البته خو کردن به روش های صحیح غذایی، فقط به سن و سال افراد وابسته نیست و در هر مقطعی از عمر می توان به این بینش دست یافت. بی شک کاربرد عادت های مناسب غذایی در دوران جنینی، نوزادی و طفولیت، بزرگ ترین بهره را به انسان می رساند و تغذیه مناسب، رشد طبیعی، شکوفایی ذهنی و سلامتی جسم و روح شخص را در آینده تضمین می نماید. کسب این عادت ها، با تمرین ها و فعالیت های بدنی ارتباط دارد. از سوی دیگر، مانع ابتلای شخص به امراضی مانند نارسایی های قلبی، چاقی مفرط، سرطان و اختلالات دیگر می گردد. غذا یکی از لذت ها و خوشی های زندگی است. باید به همان مقدار که مطبوع و دل چسب است، سالم و از عوامل بیماری زا به دور باشد.[2]
نهی از زیاده خوری
ممکن است برخی از والدین به دلیل اهمیت تغذیه در دوران کودکی، فرزند خود را به پرخوری تشویق کنند که این عادتی بسیار ناپسند است و عوارض بسیار بدی را به همراه خواهد داشت. همان گونه که عدم دسترسی به عوامل غذایی، آثار سوء و بیماری هایی در پی دارد، پرخوری زمینه ساز ظهور و ابتلا به بسیاری از بیماری ها هست، لذا معصومین علیه السلام بر پرهیز از پرخوری بسیار تأکید کرده اند، ازجمله موارد زیر:1- حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام: ادمان الشبع یورث اضعاف الوجع. مداومت بر پرخوری، دردهای متعددی را موجب می گردد.[3]
2- حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله: کُل و انت تَشتَهی و امسِک و انت تَشتَهی. زمانی به خوردن غذا بپرداز که میل داری و در حالی دست از طعام بردار که هنوز میل به خوردن غذا داری.[4]
با توجه به حدیث فوق، والدین باید زمانی که کودک میل به غذا دارد، به او غذا بدهند و در سایر اوقات که میل ندارد، او را به غذا خوردن مجبور نکنند.
3- حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام: یا کمیل لا توقرنّ معدتک طعاما و دع فیها للماء موضعا و للریح مجالا و لا ترفع یدک من الطعام الّا و انت تشتهیه فان فدلیل ذلک تستمرئه، فاّن صحة الجسم من قلة الطعام. ای کمیل معده خود را کاملاً پر نکن بلکه در آن، جایی برای آب و مکانی برای حرکت هوا باقی بگذار و در حالی دست از طعام بردار که هنوز به خوردن اشتها داری اگر چنین کنی تغذیه ات را گوارا خواهی یافت، به درستی که سلامت تن از کم خوری (خودداری از پرخوری) است.[5]
4- حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام: قلة الاکل تمنع کثیرا من اعلال الجسم. کمخوری (خودداری از پرخوری) از پیدایش بسیاری از بیماری های جسمی پیشگیری می نماید.[6]
5- حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام: من اقتصد فی اکله، کثرت صحته و صلحت فکرته. کسی که در خوردن میانه روی پیشه کند، سلامت او زیادتر خواهد شد و اندیشیدن او اصلاح می گردد.[7]
با توجه به حدیث فوق، بهتر است که در تغذیه کودک راه میانه را در پیش بگیریم تا هم جسم و هم فکر کودکمان سالم بماند.
6- حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام: لو انّ الناس قصدوا فی المطعم، لاستقامت ابدانهم. اگر مردم در خوردن غذا، میانه روی می کردند، بدن های آن ها استقامت می یافت.[8]
البته روایات متعدد دیگری در این مورد بیان شده است؛ ازجمله اینکه میانه روی در تغذیه از اسراف به دور و برای سلامت بدن مناسب تر و برای عبادت یاری کننده تر است و اینکه زمانی که معده بنده خدا سبک است، به خدا نزدیک تر است و اینکه خودداری از پرخوری برای اصلاح ظاهر و باطن انسان نیکو است، معده خانه بیماری ها است و رژیم غذایی (پرهیز) در رأس درمان ها است و همچنین آمده است: ازآنچه بدن به دریافت آن عادت کرده، به آن بِده، با پرخوری سلامت نخواهد بود و نزد خدا چیزی مبغوض تر از شکمِ پر نیست.[9]
پی نوشت
[1] - کتاب آئین تندرستى، اصفهانى، محمد مهدى، ص: 267-268[2] - دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، نورانى، مصطفى، ج 6، ص: 319
[3] - جامع الاحادیث- جلد 24- باب 197- حدیث 37
[4] - بحار الانوار- جلد 66 صفحه 29
[5] - تحف العقول صفحه 183
[6] - جامع الاحادیث- جلد 24، باب 197 حدیث 49
[7] - غرر الحکم، فصل 77، شماره 1140
[8] - بحار الانوار جلد 66، صفحه 331
[9] - کتاب آئین تندرستى، اصفهانى، محمد مهدى، ص: 319-321
منبع: راسخون