در نبوغ شریعتی تردیدی نیست اما... - وبلاگ اسبیکو

به گزارش وبلاگ اسبیکو ، محمد زارع شیرین کندی، مدرس، مترجم و پژوهشگر حوزه فلسفه به مناسبت سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی یادداشتی را برای ایبنا فرستاده بود که در این نشانی منتشر شد. در روزهای اخیر این یادداشت و اظهار نظر مصطفی ملکیان درباره مرحوم شریعتی منجر به سلسله گفت وگوهایی در حوزه عمومی و آموزشگاه شده است. پس از آن محمد زارع شیرین کندی یادداشت دیگری را در توضیح یادداشت پیشین خود ارسال کرد که در ذیل آن را خواهید خواند:

یادداشت مختصر و موجز من با عنوان شریعتی خوب می گفت اما خوب نمی اندیشید حاکی از این نیست که همه گفتنی ها را درباره شخصیت و آثار شریعتی گفته ام. در آن یادداشت صرفا از زاویه ای خاص به آثار به جامانده او نظر نموده ام. شریعتی شخصیتی استثنایی در تاریخ معاصر ماست. او انسانی شریف و بزرگ و دردمند و دردآگاه و ساده زیست و دلسوخته و رنج کشیده بود. در کویریات با روحی بزرگ و بی قرار و نا آرام و حساس و ظریفی مواجهیم که واقعا زیستن در این عالم برایش سخت است.

روح او تاب تحمل آدم های میانمایه و پست و فرومایه و چاپلوس و خبیث را ندارد. او از انسان های روباه صفت و گرگ صفت و کرکس صفت و زالو صفت و زاغ صفت و بوقلمون صفت و مارمولک صفت متنفر است. او از هر گونه زرمداری و زورمداری وتزویرمداری بیزار است و انسان اش آرزوست.

همیشه باید توجه داشت که شریعتی در سال 1356 در 44 سالگی از این جهان رفته است؛ متاسفانه او جوانمرگ شد. او در 44سالگی 36 مجلد مجموعه آثار از خود به جای گذاشت. این بر چیزی جز نبوغ و خلاقیت او دلالت نمی کند. این در حالی است که بسیاری از محققان و نویسندگان و روشنفکران در 44 سالگی هم به پختگی فکری نمی رسند که چیزی بنویسند. مثلا جواد طباطبایی که از دشمنان قسم خورده شریعتی است و هیچ گاه توجهی به مرگ شریعتی در 44سالگی ننموده است، در 44 سالگی فقط یک کتاب با عنوان درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران نوشته و چند مقاله از آلتوسر ترجمه نموده است.

مجید مددی ، مترجم چپ، اولین اثرش را که ترجمه مقاله ای از هیدگر با عنوان فلسفه چیست؟ است، در 54 سالگی منتشر کرد. کسان بسیاری در 44 سالگی راه و شیوه تازه ای برای تحقیق و تامل می یابند. کسان بسیاری در44 سالگی تازه به دریافت و نگرش و بینش اصلی شان نائل می شوند. حالا اگر شریعتی هم زنده می ماند از کجا معلوم که مثل افراد دیگر مشی و بینش اش را تغییر نمی داد وبه گونه ای دیگر می اندیشید و می گفت و می نوشت. انقلاب 57 قطعا بر شریعتی تاثیر می گذاشت؛ حالا چه تاثیری و چگونه و تا چه حد، معلوم نیست.

به هر تقدیر، شریعتی در 44 سالگی 36 جلد مجموعه آثار با همه خبط و خطاها و تکرار مکررات ها و تعارضات و تناقضات شان از خود به جای گذاشت. این مجموعه آثار در این چهل و سه سال خوانندگانی بسیار داشته است. خوانندگانی که گاه چنان پر و پاقرص و دوآتشه بودند که هیچ چیز جلودارشان نبود. خوانندگان آثار شریعتی بسیار متکثر و متنوع و از طیف ها و قشرهای مختلف جامعه بودند و هستند. کثیری از آنها شریعتی را مثل بت می پرستند و مجموعه آثار او را کتاب مقدس خویش می پندارند که با وجود آن نیازی به هیچ کتاب دیگری نیست.

شریعتی از حیث خوانده شدن آثارش، شاید، پیروز ترین نویسنده و روشفکر معاصر است. اشاره شد که این که کسی در 44 سالگی 36 جلد اثر از خود به جا گذارد و این آثار این همه خواننده و مخاطب داشته باشد بر چیزی جز نبوغ و خلاقیت و پشتکار صاحب آنها دلالت نمی کند. تردیدی در نبوغ شریعتی نیست اما نبوغ که گاه بر هوش بالا یا حافظه قوی دلالت دارد همیشه راهگشا و گرهگشا نیست و گاه محتمل است مسئله ای بر مسائل دیگر بیفزاید.

تردیدی در نبوغ شریعتی نیست اما نبوغ همیشه قرین اندیشیدن عمیق و دقیق نیست؛ نبوغ همیشه طرز پرسیدن و اندیشیدن درست و توام با آرامش و منطق درونی را نشان نمی دهد. ممکن است نبوغ نابغه را به جاهایی خطرناک با ژرفا و گستره بزرگ نیز بکشاند و او را اسیر آرزوها و آرمان های دست نیافتنی بکند. ممکن است کسی نبوغ داشته باشد اما منطقی و عقلانی و درست و موجه نیندیشد و پیامدها و نتایج ناخواسته گفتار و کردارش را در افق دور نبیند.

هر نابغه ای لزوما متفکر نیست و هر نابغه ای لزوما روشنفکر آزاداندیش و مستقل و دوراندیش و آینده نگر و نقاد نیست. در نبوغ شریعتی تردیدی نیست اما در ساده انگاشتن تاریخ پیچیده اسلام، تاریخ تشیع، مفاهیم و معانی اصلی دینی، شخصیت های بزرگ اسلام و نیز در ساده انگاشتن غرب، مدرنیته، تکنولوژی، اقتصاد، سرمایه داری، لیبرالیسم، مارکسیسم و دیگر جریان های فکری و ایدئولوژیک غرب و روشنفکران معاصر غرب، و عرضه تفسیری سطحی و عامیانه از آن امور بغرنج توسط شریعتی نیز تردیدی نیست.

در نبوغ شریعتی تردیدی نیست اما در سطحی نگری و ظاهربینی او و ارزیابی های شتابزده و فاقد فکر و عمق و اصالت او و در یک کلمه ایدئولوژیک بودن او نیز تردیدی نیست. در نبوغ شریعتی تردیدی نیست اما در خلط مفاهیم و مباحث اسلامی با نوع غربی آنها و التقاط فکری او نیز تردیدی نیست. در نبوغ شریعتی تردیدی نیست اما در وجود ایدئولوژی شیعی عجیب و بی مبنا و عاری از تفکر و تذکر او نیز تردیدی نیست.